‘Anne, herkes okulda benimle fiziğim hakkında dalga geçiyor. Beni aralarına almıyorlar dışlıyorlar. Sürekli tehdit edici mesajlar atıyorlar. Baba bana kavga etmeyi öğretir misin?’ Çocuğunuz bu şekilde sürekli olarak yakınmalarla size geliyorsa akran zorbalığına uğruyor olabilir. Nedir akran zorbalığı? Akran zorbalığı daha güçlü olan bir ya da birden fazla öğrencinin daha az güçlü olan bir öğrenciye zarar vermek amacıyla yaptığı baskılayıcı sözler, davranışlardır. Bu eylemler ve sözler tekrarlayıcı ve sistemli bir şekildedir. Genelde daha küçük yaşta ve bedensel olarak zayıf çocuklar zorbalığa maruz kalırken erkek öğrenciler genelde fiziksel zorbalığa, kız öğrenciler ise duygusal zorbalığa maruz kalmaktadır. Peki nedir bu zorbalık türleri?
Fiziksel: zarar verici fiziksel davranışları içerir. Vurmak, dövmek, tekme atmak, saç çekmek, eşyaları çalmak, el koymak gibi.
Sözel: zarar verici sözel davranışları içerir. Küfür etmek, alay etmek, dalga geçmek, lakap takmak, aşağılamak tehdit etmek.
Sosyal: dışlamak, yok saymak, hakkında dedikodu, söylenti çıkarmak ve yaymak, başkalarının arkadaşlık etmesini engellemek.
Siber: elektronik temelli iletişim araçlarıyla zarar verici hareketlerde bulunmak. İzin almadan fotoğraflarını çekmek, paylaşmak, tehdit edici aşağılayıcı, şantaj içeren mesajlar atmak.
Bu zorbalık türlerinin hepsi ciddiye alınması gereken çocuk üzerinde ciddi sorunlara yol açabilecek problemlerdendir.
Akran zorbalığının çocuğa olan etkilerini şöyle sıralayabiliriz:
- Özgüven ve özsaygı kaybı.
- Okula uyumda güçlük.
- Sosyal yabancılaşma.
- Stres bozukluğu.
- Üzgün çaresizlik hissi.
- Çocuğun içine kapanması, kimseyle konuşmak istememesi.
- Akademik başarısında düşüşler.
- Sosyal becerilerde, arkadaşlık ilişkilerinde zorlanma.
- Baş ağrısı, yorgunluk gibi fiziksel problemler.
Bu çocuğa zarar verici etkilerin engellenmesi açısından çocuğun akran zorbalığına uğradığını erken fark etmek ve önlemeye çalışmak önemlidir.
Peki çocuğunuzun akran zorbalığına maruz kaldığını nasıl anlarsınız?
- Vücudunda yara, morluk, yorgunluk gibi fiziksel belirtiler olması
- Sürekli bir içine kapanma, ağlama, üzgünlük hali.
- Yalnız olmak ve arkadaşlarla görüşmek istememe.
- Normalde okula gitmek isterken artık gitmek istememe, okuldan uzaklaşma.
- Okul kıyafetlerinin yırtık, dağınık olması.
Bu belirtiler varsa çocuğunuz akran zorbalığına uğruyor olabilir.
Akran zorbalığına uğrayan çocuğun ebeveyni olarak neler yapmalısınız?
- Öncelikle çocuğunuzun duyguları hakkında onunla konuşmalısınız, onu anladığınızı belli eden empatik tepkilerde bulunmalısınız. Onun yanında olduğunuzu gösterip desteğinizi hissettirmelisiniz.
- Bu durumla nasıl başa çıkabileceği, okulda kimlerden yardım isteyebileceği hakkında konuşabilirsiniz. Sınıf öğretmeni, okul rehber öğretmeniyle iletişime geçmesi için onu cesaretlendirebilirsiniz.
- Onu yaşadıkları yüzünden suçlamayın çünkü zaten kendini suçlu hissediyor olabilir. Yaşadıklarını geçiştirmemeli, hafife almamalısınız.
- Yeni etkinliklere, aktivitelere katılması için ona ortam hazırlayıp destekleyebilirsiniz. Akran zorbalığına uğrayan çocukların özgüvenleri sarsılabilir bu yüzden yeni ortamlara girmek, hobileri ve yetenekleri doğrultusunda aktiviteler yapmak hem benlik saygısını olumlu yönde etkileyecek hem de sosyal iletişim becerilerini geliştirmesini sağlayacaktır.
- Okulla iletişime geçip sınıf öğretmeni ve rehber öğretmenini bu konu hakkında bilgilendirip iş birliği kurabilirsiniz.
Zorbalık yapan çocuğun ebeveyni olarak neler yapmalısınız?
- Onunla zorbalığın sonuçları hakkında ve zorbalık yapmaması gerektiği hakkında konuşup, zorbalığa uğrayan çocukla empati kurmasına, hislerini anlamasına yardımcı olmalısınız.
- Onun bu davranışlarını onaylamadığınızı net bir şekilde belirtmelisiniz. Davranışlarını nasıl değiştirebileceğini konuşup yardımcı ve destekleyici bir tavır göstermelisiniz. Tutarlı ve kararlı olmanız onun davranışlarını değiştirmesini kolaylaştıracaktır.
- Onu korkutup fiziksel veya sözel ceza vermemelisiniz. Çocuklar aile ortamında gördüğü tanık olduğu davranışları okulda kendileri yapabilir, kendisine aktarılan öfkeyi ve kötü muameleyi arkadaşlarına yansıtabilir.
- Neden zorbalık yaptığını anlamaya çalışın, onun sosyal ortamlardaki davranışlarını gözlemleyin, zorbalığın altında yatan neden ve ihtiyaçları engellemelisiniz.
- İletişim becerilerini geliştirebileceği ortamlar hazırlayabilirsiniz. Sosyal ilişkilerini ve empati yeteneğini güçlendirmesi zorbalık yapmasını engellemeye yardımcı olacaktır.
Unutulmamalıdır ki akran zorbalığı çocukluk ve ergenlik dönemindeki normal, doğal bir süreç değildir. Çocuğu hayata hazırlamaz, çocuğu güçlendirmez. Müdahale edilmezse zorbalık daha artar. Ayrıca akran zorbalığı sadece fiziksel eylemlerde ciddiye alınması gereken bir konu değil, sözel, duygusal, siber taraflarının da olduğu ve çocuğun maruz kalmasında durumunda günlük hayatında yıkıcı etkileri olabilecek bir durumdur. Erkek öğrenciler yapabildiği gibi kız öğrenciler de zorbalık yapabilir ve zorbalığa uğrayabilir. Çocuktaki zarar verici ve yıkıcı etkileriyle başa çıkmak ve önlemek için psikolojik destek almasını sağlayabilir, hayat boyu sürdürebileceği stratejiler geliştirmesine destek olabilirsiniz.
M. Berk Karaoğlu
Uzman Klinik Psikolog- Aile Danışmanı
Özel Berk Karaoğlu Aile Danışma Merkezi
