Borderline Kişilik Bozukluğu erken erişkinlikte başlayan kişinin benlik algısı ve duygulanımında tutarsızlıklar ve dürtüsellikle kendini gösteren bir bozukluktur. Genel hatlarıyla borderline kişilik bozukluğuna sahip bireyler olayları, kişileri siyah-beyaz, iyi- kötü olarak yani uç noktalarla değerlendirme eğilimindedirler. Bu bozukluk, kişiler hakkında abartılı şekilde iyi görme ya da tersine çok kötü düşünme, terk edilmeyi engellemek için aşırı çaba gösterme, kendileriyle ilgili değişken benlik algısı, intihar düşünceleri ve davranışları, sürekli bir boşluk duygusu yaşama, sürekli öfkeli olma ve öfkesini denetlemede güçlük çekme, duygularda ani tutarsızlıklar yaşama olarak kendini gösterir.
Örneğin Borderline Kişilik bozukluğuna sahip bir birey partnerini dünyanın en harika insanı olarak görüp ona olumlu duygular beslerken ertesi gün onun berbat biri olduğunu düşünüp ondan nefret edebilir. Terk edilmeye karşı çok hassas olduğundan terk edileceği durumda öfke patlamaları yaşayabilir, kendine veya partnerine zarar verici hareketlerde bulunabilir. Ardından kendini çok suçlu hissedebilir partnerini kaybetmemek için aşırı çaba gösterebilir, ona uyum sağlayabilir ama sonra ani bir şekilde öfke patlaması yaşayabilir. Araştırmalara göre Borderline kişilik bozukluğunun oluşmasında çocukluk döneminde ilgiden mahrum kalma, aşırı katı veya aşırı ilgisiz, tutarsız, dengesiz ebeveyn tutumları, kişinin özerkleşmesinin desteklenmemesi, istismara maruz kalınması, genetik yatkınlıklar etkili olabilmektedir. Kadınlarda erkeklere oranla 3 kat fazla görülmektedir.
Şema terapi yaklaşımına göre çocukluğumuzdan beri deneyimlediğimiz her olay, algıladığımız her deneyim bizim yetişkinlikteki davranışlarımızı etkileyen şemalarımızın oluşmasını sağlar. Bu şemalar uyumsuz olduğu zaman hayatımızı olumsuz yönde etkileyebilir ve kişilerarası, mesleki, toplumsal birçok alanda işlevselliğimizi bozabilir. Borderline Kişilik Bozukluğuna sahip bireylerin tutarsız duygular hissetmelerine, uç noktalarda algılamalarına, öfke patlamalarına neden olan şemalar ve şema modları vardır. Bu yüzden borderline kişilik bozukluğuyla çalışılırken şema terapi yaklaşımı oldukça etkili olabilmektedir. Şema terapi çalışılırken şunlar üzerinde durulabilir.
Terk edilme şeması: Bu şema borderline kişilik bozukluğu olan kişilerde sık sık gözükmektedir. Terk edileceklerine, yalnız bırakılacaklarına dair düşünceler oldukça yoğundur, terk edilmeye karşı tahammülsüzlük o kadar baskındır ki ailelerine, partnerlerine oldukça ısrarlı davranabilir, terk edildiklerinde kendilerine zarar verebilirler. Bu şemaya teslim olarak sürekli kendilerini terk edecek partnerler seçebilirler. Şema terapi sürecinde kişinin bu terk edilmeye karşı tahammülsüzlüğü azaltılmaya, işlevsiz algı değiştirilmeye çalışılır.
Kusurluluk şeması: Bireyin kendisini kusurlu, sevilmeyecek biri olarak nitelendirmesidir. Borderline kişilik bozukluğu olan kişiler en ufak reddedilmede çok ani bir duygu değişimiyle bu şekilde hissedebilirler. Kendileriyle ilgili değerlendirmeleri çok değişken olduğundan şema terapi sürecinde benlik algılarını gerçekçi, mantıklı ve işlevli hale getirmek amaçlanır.
Cezalandırıcılık şeması: Bu şema hataya toleransın olmaması, hata yapanın ve hata yapan kendisisiyse dahi cezalandırılması gerektiği, kendisi ve diğerlerine acımasız davranmasıdır. Borderline kişilik bozukluğu olan kişiler uç noktalarda gel git yaşadıkları için hataya tahammül etmekte zorlanabilirler ve hatanın sonuçlarını cezayla tolere etmeye çalışabilirler hatta bu ceza kendilerine ve başkalarına zarar vermek bile olabilir.
Kızgın ve dürtüsel çocuk modu: Şema terapi o andaki aktif şemaları açıklayabilmek için şema modu terimini ortaya koyar. Borderline kişilik bozukluğuna sahip kişilerde kızgın ve dürtüsel çocuk modu çok sık görülür. Kişi ani öfke patlamaları, sonuçlarını düşünmeden dürtüsel hareketlerde bulunabilir. Şema terapi sürecinde öfkenin sağlıklı bir şekilde dışavurumunun sağlanması ve olumsuzluğa yol açan dürtüsel davranışların daha akılcı, tutarlı davranışlarla değiştirilmesi için destek olunur.
Şema terapi süreciyle bireyin uyumsuz şema ve şema modlarını fark etmesine ve baş etmesine uyumlu olanlarla değiştirmesine yardımcı olunur. Duygularındaki ani değişimlerin dengeli hale getirilmesi, duygularını olumlu şekilde ifade etmeleri, olaylarla, kişilerle ilgili uç noktalardaki düşüncelerin tutarlı hale getirilmesi, kendisine ve başkalarına sınır koyma becerisi kazandırmayı, belirsiz bir benlik algısı yerine güçlü bir benlik algısı geliştirmelerine destek olunur.
M. Berk Karaoğlu
Uzman Klinik Psikolog- Aile Danışmanı
Özel Berk Karaoğlu Aile Danışma Merkezi