Özgül Fobiler

Özgül Fobi Nedir?

Bir düşünceye, nesneye ya da duruma karşı tehlike söz konusu olmasa dahi duyulan mantıksız, uzun süreli ve yoğun korkulardır. Korkulan nesneye ya da duruma maruz kalmak yoğun stres ve ani kaçınma tepkilerine yol açabilir. Fobinin neden olduğu sıkıntıdan kaçınmaya çalışmak kişinin yaşamında davranışlarını kısıtlamasına neden olabilir. Kişiler genellikle duydukları korku ve stresin mantıksız olduğunun bilincindedirler ancak başa çıkmada güçlük yaşayabilirler. Özgül fobide kişi aşırı korkunun belirgin bir şekilde kişinin yaşam alanlarında, işlevselliğinde sorunlara neden olması gerekmektedir.

Özgül Fobi Türleri Nelerdir?

-Hayvan Fobileri

En yaygın görülen fobi türüdür. Böceklere, yılanlara, köpeklere ya da farelere yönelik korkular bu gruba girer. Kişi tehlikeli bir durum olmasa bile aşırı bir korku veya panik haline girebilir. Hatta bazı durumlarda fobinin getirdiği kaygı ve korku hali o hayvana ait bir görselle bile ortaya çıkabilir. Bir hayvanla kötü bir deneyim yaşamış kişilerde o hayvana yönelik fobi oluşabilir. Ancak fobinin oluşması için kişinin o hayvanla ilgili bir deneyim yaşaması şart değildir.

-Durumsal Fobiler

Durumsal fobiler araba kullanmak, uçakla seyahat etmek, toplu taşıma araçları, köprüler ya da tünel ve asansörler gibi kapalı alanlara yönelik korkuları kapsar. Örneğin araba kullanmaya yönelik bir fobi söz konusuysa kişi kaza yapacağından endişe duyabilir. Bu fobi belirli bir neden olmaksızın ortaya çıkabilir ya da kişinin geçmişinde bir kaza deneyimi varsa veya tanık olmuşsa fobi oluşabilir. Kapalı alanlara yönelik fobilerde ise sıkışıp kalmak, ortamdan çıkamamak, nefes alamamak gibi korkular yoğun bir şekilde ortaya çıkabilir. Bu kişiler sinema gibi yerlerde bulunmakta güçlük yaşayabilirler, asansör kullanmaktan çekinebilirler. Kapalı ve kalabalık araçlardan kaçınma davranışları sergileyebilir. Uçak fobisine sahip kişiler daha uzun ve zorlu seyahatleri tercih ederler çünkü uçağın düşeceğine dair şiddetli korkuları vardır. Durumsal fobiler kişinin hayatını birçok alanda kısıtlamasına yol açabilir.

-Doğal Fobiler

Doğa olaylarından kaynaklanan aşırı korku ve kaçınmacı tepkilerdir. Gök gürültüsünden, fırtınalı hava durumundan, yükseklikten veya sudan korkmayı kapsar. Gök gürültüsünden korkan kişiler seslere karşı çok duyarlı olabilirler, gök gürültüsünü duydukları anda kaçıp saklanma davranışında bulunabilirler ve sürekli olarak hava durumunu takip etme eğilimleri olabilir. Fırtınalı havalarda dışarıda bulunmaktan kaçınabilir. Sudan korkan kişilerde ise boğulacakları ya da zarar görecekleri düşüncesi vardır. Yükseklik korkusu ise en yaygın özgül fobilerden biridir. Yükseklik korkusu yaşayan kişiler yüksek bir yerden bakamazlar, balkon gibi yerlerde kenarda durmaktan kaçınırlar. Bu korkuların altında geçmişteki olumsuz deneyimler yatıyor olabilir. Korkunun yönlendiği durum başka bir olumsuz anıyı çağrıştırıyor olabilir.

- Kan-Enjeksiyon-Yaralanma Fobileri

Kan görmek, yaralanmak, tıbbi süreçler ya da iğneye duyulan mantıksız korkuyu ifade eder. Bu fobiler nedeniyle kişilerde bayılma ya da kaçınmacı davranışlar görülebilir. Bu da kişinin beden sağlığına zarar verebilir. Örneğin kişi fobisi nedeniyle diş sağlığını ihmal edebilir. Destek alması gereken bir kişi tıbbi süreçlere olan fobisi nedeniyle psikoterapiden kaçınabilir. Bazı kişiler hasta insanlara dahi bakamazlar çünkü kan, yaralanmalar, iğneler gibi nesne ve durumlar kişide bayılma, nefes almada güçlük gibi fiziksel semptomlara yol açabilir.

-Diğer Fobiler

Düşmekten korkmak, nefes alamamaktan ve boğulmaktan korkmak, yüksek ses korkusu, hasta olmaktan korkmak, palyaçodan korkmak gibi kişiyi aşırı derecede kaygı ve strese sürükleyen nesne ya da durumlar bu kategoriye girer. Düşmekten korkan bir kişi düz bir yolda bile dengesini kaybedebileceğini düşünebilir. Nefes alamamaktan korkan bir kişi yemek yerken ya da su içerken boğulabileceğini düşünebilir. Herhangi bir sağlık sorunu olmayan bir kişi hasta olacağına dair anlamsız bir endişeye kapılabilir. Bir kişi eğlence figürü olan palyaçodan anlamsızca korkabilir. Tek bir kategoride ele alamayacağımız, bahsettiğimiz gibi farklı nesne ve duruma yönelik birçok fobi görülmektedir.

Özgül Fobi Belirtileri Nelerdir?

Fiziksel

Kişi korktuğu nesneyle karşılaştığında ya da korktuğu duruma maruz kaldığında kalp çarpıntısı, nefes darlığı, yutkunma güçlüğü, titreme, terleme, baş dönmesi ya da bayılma hissi, tansiyondan ani düşme gibi tepkiler ortaya çıkabilir. Hatta bazı durumlarda kişiler panik atak geçirebilirler.

Bilişsel

Özgül fobiye sahip kişiler girdikleri her ortamı tehlikeli olarak algılayabilirler ve dikkatleri hep korku veren nesne ya da durumla bağlantılı şeylere yönelik olabilir. Doğrudan zarar görebilecekleri düşüncesi yoğun bir kaygıya yol açabilir. Buna ek olarak sıkıntı veren duyguların yol açtığı fiziksel belirtilerin sonuçlarına yönelik bir endişe duyabilirler.

Davranışsal

Korktukları nesne ya da durumla karşılaşabilecekleri her ortamdan kaçınmaya çalışırlar. Kapalı alan korkusu olan bir kişi asansör kullanmayabilir ya da yükseklik korkusu olan bir kişi balkon gibi yerlerde bulunmayabilir. Köpekten korkan bir kişi köpek besleyen birinin evine gitmeyebilir. Kendilerini güvende hissedebilmek için sergiledikleri tüm kaçınmacı davranışlar hayatlarında daha fazla kısıtlamalara neden olabilir.

Fobiler neden oluşur?

Fobilere genetik faktörler, öğrenilmiş korkular ya da travmatik deneyimler neden olabilir.  Korkunun genetik olarak aktarılmasına örnek verecek olursak özgül fobiye sahip bireylerin küçük yaştaki çocuklarında bir hayvana karşı o hayvanla karşılaşmamış olsalar dahi korku oluşabilir. Öğrenilmiş korkular ise nesneye doğrudan maruz kalma ya da tanık olma şeklinde ortaya çıkabilir. Asansörde kalan bir kişide kapalı alan korkusu oluşabilir ya da bir yakınının kapalı bir alanda kaldığına şahit olan bir kişide de fobi oluşabilir. Travma yaşantıları da fobilerin oluşmasına neden olabilmektedir. Kişinin geçmişinden kaynaklanan korku ve kaygıya yol açan şemalar herhangi bir nesneye yönelik korku olarak ortaya çıkabilir.

Özgül Fobi ve Terapi Süreci

Özgül fobilerin terapi sürecinde Bilişsel Davranışçı Terapi tekniklerinden yardım alınabilir. Fobilere yönelik müdahalelerde maruz bırakma ve duyarsızlaştırma teknikleri oldukça etkili olabilmektedir.

Fobinin altında yatan neden travmatik anılara işaret ediyorsa EMDR Terapisi ile fobiyle eşleşen duygu ve düşünce sistemleri hedef alınıp duyarsızlaştırılabilir. Kişinin geçmiş olumsuz deneyimi çarpık düşünce sistemlerinin oluşmasına yol açabilir. Bu olumsuz düşünce sistemleri ve çağrışım yapan nesne ya da durum, yoğun bir kaygı ve korkunun yerleşmesine neden olabilir. EMDR Terapisi bu noktada olumsuz bilişleri duyarsızlaştırıp yerine olumluları yerleştirmede etkili olabilmektedir.

Psikoterapinin yanı sıra nefes egzersizleri gibi rahatlatma teknikleri de semptomların ortadan kalkması amacıyla kullanılabilir. Terapi sürecinde kişinin anlamsız korkularının ve korkularının yol açtığı semptomların ortadan kaldırılması amaçlanır.

Uzman Klinik Psikolog M. Berk Karaoğlu

 Aile Danışmanı