OBSESİF KOMPULSİF BOZUKLUK (OKB) NEDİR?

OBSESİF KOMPULSİF BOZUKLUK

Hepimizin sosyal çevresinde sıklıkla karşılaştığı “takıntılı” davranışların psikoloji literatüründeki karşılığı obsesif kompulsif bozukluktur. OKB’yi, bireyin günlük yaşamında rahatsız edici düzeyde olsa da düşünmeyi engelleyemediği, engelleyebilmek için “mantıklı bulmasa” da gerçekleştirdiği davranışlar olarak tanımlayabiliriz. Mantıklı bulmaması önemli bir durumdur çünkü OKB’si olan birey farkındalığını kaybetmemiştir. Ancak, farkında olsa da bu durumları engellemekte güçlük çekiyor ve hatta engelleyemiyor olabilir.

OKB, iki alt başlık altında incelenen bir ruhsal bozukluktur. Obsesyonlar, düşünce bazında gerçekleşir. Birey, kendisini rahatsız eden tekrarlayan düşünceleri durduramaz. Kompulsiyonlar ise bireyin obsesyonlarının verdiği rahatsızlıkları azaltabilmek için başvurduğu ve tekrarladığı davranışlardır. 

Fakat, göz önünde bulundurmamız gereken önemli bir nokta vardır. Kişi, karakteri gereği titiz, mükemmeliyetçi, kontrolcü olabilir. Örneğin, her sık temizlik yapan kişide Obsesif Kompulsif Bozukluk vardır diyemeyiz. Kişinin tekrarlamaya başladığı davranışlar eğer kontrolden çıkmış ve kişinin yaşam kalitesini olumsuz yönde etkiliyor ise profesyonel destek alması gerekir.

GÖRÜLME SIKLIĞI NEDİR?

OKB’nin görülme sıklığı %2-3 oranındadır. 

Erkeklerde daha erken yaşlarda görülürken kadınlarda daha sık karşılaşılan bir durumdur.

Birçok kişi belirtleri hafif bulduğu veya önemsemediği için profesyonel desteğe başvurmaktan kaçınırlar.

Çoğu belirti çocukluk döneminde başlar. Ancak ileriki dönemlerde stresli yaşamın getirdiği koşullarla ani obsesyon ve kompulsiyon oluşumları veya varolan belirtilerin artışı gözlemlenebilir.

OKB TÜRLERİ NELERDİR?

Obsesyonlar ve bunları önlemek için başvurulan kompulsiyonlar birden fazla başlık altında incelenebilir.

1) Bulaşma Obsesyonu - Temizlik Kompulsiyonu

Birey, mikropların ve kirlerin kendine bulaşmasıyla ilgili endişe duyar. Bu endişesini azaltmak için temizlik kompulsiyonuna başvurur. Örneğin, ellerini birden fazla kez yıkamak veya eve gelen bir misafirden sonra her yeri en baştan temizlemek. 

2) Kuşku Obsesyonu - Kontrol Kompulsiyonu

Birey, bir eylemi gerçekleştirdikten sonra gerçekleştirip gerçekleştirmediğine dair endişe duyar. Bu tür, en sık görülen bozukluktur. Örneğin, ocağın altını kapatıp kapatmadığından kuşku duymak. Evden dışarı çıkmasına rağmen yolun yarısından eve geri dönüp kontrol eden kişiler olabilir. Ne kadar kontrol kompulsiyonunu gerçekleştirse de tatmin olma durumu düşüktür. 

3) Saldırganlık Obsesyonu

Kişi, ortada herhangi bir tetikleyici neden yokken kontrolünü kaybedip birisine saldırmaktan endişe duymaktadır. Örneğin, metrodayken önündeki kişiye kontrolünü kaybedip saldırmaktan endişe duyabilir. Bu obsesyonlara sahip kişiler sadece başkalarına saldırmaktan dolayı endişe duymayabilir. Kendilerine zarar vermekten de endişe duyarlar. Örneğin, arabanın önüne atlama veya camdan aşağı kendisini atma gibi yineleyici ve rahatsız edici düşüncelere sahiptirler.

4) Cinsel İçerikli Obsesyonlar

Kişi, kendisine, yaşına veya yaşadığı kültüre yakıştırmadığı halde engelleyemediği cinsel içerikli obsesyonlara sahiptir. Örneğin, ergenlik çağındaki erkek bireyin kadın öğretmenleriyle ilgili düşünmeyi istemediği ama durduramadığı cinsel içerikli hayaller. 

5) Dini Obsesyonlar

Dini inançları yoğun olan toplumlarda sık rastlanan bir obsesyon çeşididir. Yetiştiği kültürden dolayı  belli bir inancı benimsemek zorunda olan toplum bireylerinde ileriki yaşamlarında dini obsesyonlar yaşanabilir. Kişi, dini inançlarına karşıt olan ve durduramadığı düşüncelere sahip olabilir. Örneğin, abdest alırken sayıyı karıştırınca en baştan başlamak.

6)Simetri ve Düzen Obsesyonu

Çevredeki nesnelerin düzeninden rahatsızlık duyup, sürekli olarak nesneleri aynı hizaya getirme davranışında bulunan kişilerdir. Aynı hizaya getirseler de hizada olduğundan bir türlü tatmin olamazlar.

7) Sayma ve Tekrarlama Kompulsiyonu 

Kişi, etrafındaki nesneleri saymaya engel olamaz veya gün içerisinde gerçekleştirdiği davranışları belli bir tekrar sayısında yapmazsa rahatsızlık ve huzursuzluk duyar.

8) Biriktirme ve Saklama Kompulsiyonu

Kişi, bir şeyleri gün gelir lazım olur düşüncesi ile biriktirip saklar. Fakat artık o kadar çok şeyi saklamıştır ki yaşadığı alan adeta bir “çöplük” haline dönmüştür. 

9) Batıl inançlar, uğurlu-uğursuz sayılar

Toplumumuzda yaygın olan birçok batıl inanç bulunmaktadır ve küçüklüğümüzden beri söylendiği için bazılarını fazla benimsemiş olabiliriz. Eğer kişi, bu inançları kontrol edemediği tekrarlarda gerçekleştiriyorsa ve yaşamını engelleyecek düzeydeyse bu bir bozukluk olarak nitelendirilir.

10) Dokunma Kompulsiyonu

Birey, kendisini bazı nesnelere dokunma gerektiğinde hisseder. Eğer dokunmazsa başına bir şey geleceğini veya başkasının başına bir şey gelebilceğini düşünür. 

OKB NEDENLERİ NELERDİR?

1. Genetik olabilir.
2. Beyin işlevlerinde bozulmalar başlamış veya serotonin oranında düşüş olabilir.
3. Çocukluk çağı travmaları olabilir.
4. Tetikleyici yaşam olayları olabilir
5. Stresli yaşam koşulları olabilir.
6. Kişinin kişilik özellikleri olabilir.

OKB TERAPİSİ NASILDIR?

OKB, psikoterapi ile düzelme gösterebilir ancak gerekli görüldüğü noktalarda bir doktor tarafından ilaç desteği de alınabilir.

OKB psikoterapisinde amaç kaygıları ve endişeleri söndürmektir. Kişinin kompulsiyonları gerçekleştirmediği bir yaşama alıştırılmasıdır. OKB’ye sahip bir birey, rahatsız edici düşüncelere sahiptir ve bu düşünceler kendisinde çeşitli sorumluluklara sebep olur. Sorumluluklar azaltılırsa dolaylı olarak rahatsızlık hissi de ortadan kalkacak ve kişi endişelerini bastırmak için tekrarlayıcı ve “rahatlatıcı” davranışlarda bulunmayacaktır. 

OKB, bilişsel ve davranışçı terapi (BDT) ile pozitif gelişme gösterdiği görülmektedir. BDT’de amaç kişinin rahatsız edici düşüncelerinin gerçek olduğuna dair yargılarını azaltmaktır. Terapi sürecinde, düşüncelerin kişinin hayatında yarattığı veya yaratabileceği tehdit ve tehlike ihtimalleri sorgulanır. Hangi düşüncelerin hangi tehditleri oluşturduğunu kişi ile tartışılabilir. Belli bir süreden sonra işlevi olmayan düşünce kalıpları, daha gerçekçi ve işlevsel düşünceler ile yer değiştirir. Endişelerini tetikleyen bu düşüncelerin aslında “dünyanın sonu olmadığını” göstermek için onlardan kaçmak yerine, onları akla getirerek nasıl sonuçlanacağını göstermek de bilişsel davranışçı terapinin adımlarındandır. 

OBSESİF KOMPULSİF BOZUKLUK’TA EMDR TERAPİSİ

EMDR terapisinin OKB’de olumlu sonuç verebildiği gözlemlenebilmektedir. Kişiler, geçmiş yaşamlarında olumsuz yaşam deneyleri ile işlevsiz kalıplar yaratmış olabilirler. EMDR terapisinde, bilinçaltındaki bu süreci görebilmek ve kişinin yaşam kalitesini bozan bu düşünceleri çözümlemek için etkili bir yöntem olarak öngörülmektedir. OKB’si devam etmekte olan bazı vakalarda EMDR terapisi denenmiş ve olumlu gözlemler kaydedilmiştir. 

Danışmanlık Merkezi’mizde OKB problemi ile gelen danışanlarımızda gerekli ve uygun görüldüğü takdirde EMDR terapisi uygulamaları yapılmaktadır. 

M.BERK KARAOĞLU

UZMAN KLİNİK PSİKOLOG- AİLE DANIŞMANI